Backfocus, deel 1
Wat is het en hoe stel je het vast

Ik wil hier graag ingaan op een technisch probleem dat regelmatig voorkomt. Je hebt perfect scherp gesteld op het onderwerp maar dat komt er op de foto niet uit. Nog vreemder is het dat andere delen van de foto wel scherp zijn. Soms heb je het gevoel al dat, als je in de zoeker kijkt, je met handmatig scherp stellen betere resultaten boekt dan wanneer je het de autofocus uit laat zoeken. Alleen al het herkennen en erkennen van het probleem is voor veel fotografen een uitdaging. Je beweert immers dat je denkt het beter te kunnen dan de elektronica van je camera. Nu zul je merken dat scherptediepte je vriend niet is want de verschillen zijn vaak klein en je zult al snel het gevoel hebben (of te horen krijgen) dat je gewoon bewogen hebt. Maar ja, die scherpte in de achtergrond zit je toch niet lekker...

Het probleem waarmee je waarschijnlijk te maken hebt is dat de autofocus een verkeerde inschatting maakt van waar zich het beeldvlak bevindt. Zoals we gezien hebben werkt autofocus op basis van vergelijken van de beeldvorming via de randen van het objectief. De geringste vervorming kan al leiden tot een afwijking maar het kan ook zjjn dat de afstelling van de camera niet goed is. De fabrikant houdt er rekening mee dat de AF-meetcellen, die zich niet op het beeldvlak bevinden, ten opzichte van dat beeldvlak afgesteld moeten worden. In plaats van dat mechanisch te doen is het veel makkelijker om dat elektronisch op te lossen. Die instelmogelijkheid zit in elke autofocuscamera. Helaas is deze niet bij elke camera voor de gebruiker toegankelijk. Wat wél beschikbaar is, is de mogelijkheid om het verschijnsel te testen.

Het verschijnsel dat we onderzoeken heet back-focus of front-focus al naar gelang de richting waarin de fout in het scherp stellen zich voordoet. Het kan veroorzaakt worden door de camera of door het objectief. Om de test uit te voeren is het dus wenselijk om minstens een drietal objecten tot je beschikking te hebben. Die kun je best van iemand lenen want het gaat in eerste instantie om het constateren van het feit. Het idee is simpel. Als je met alle objectieven hetzelfde probleem hebt zit het probleem in de camera en als je het met één objectief hebt zit het probleem daar in. Lastig wordt het als het probleem zowel in de camera als in de objectieven zit en weet je wat? Dat is dus meestal wel het geval.

Om de test te beginnen moeten we onszelf eerst voorzien van een testkaart. Degene die ik in de foto's heb gebruikt bevind zich achteraan dit verhaal als bijlage. Deze is op A4 formaat en kun je afdrukken op gewoon papier met een normale printer. Hoe gladder het papier hoe beter en hoe groter de kwaliteit van de printer hoe mooier, maar dat is uiteindelijk van ondergeschikt belang. Wat we ermee gaan doen is vergelijken tussen verschillende plekken op de pagina en dan is (het gebrek aan) kwaliteit overal hetzelfde. Het eerste wat we doen is een aantal instellingen van de camera aanpassen:

• 1. Zet het beeldformaat op L(arge) JPG (geen RAW),
• 2. zet de opnamekeuze op diafragma-voorkeuze (A, Av),
• 3. Draai het instelwiel zodat je het grootst mogelijke diafragma krijgt,
• 4. stel de zelfontspanner in (op 2 sec.) of sluit een draadontspanner aan,
• 5. stel de filmgevoeligheid in op ISO 200.
• 6. Selecteer het middelste focuspunt van de autofocus.

Ik ga niet uitleggen hoe je deze dingen instelt op jouw camera omdat dit voor bijna elke camera anders werkt. Je kunt al deze dingen in de handleiding van je camera opzoeken. Als die niet in je fototas zit is dat een aandachtspuntje op zich.

De opstelling is eenvoudig. Leg het vel vlak op een tafel (of op de grond). Plaats de camera op een statief (het kan uit de hand maar dan wordt het lastig om bewegingsonscherpte uit te sluiten)en kantel de camera 45 graden. De afstand van de camera tot de afbeelding is mede afhankelijk van het gebruikte objectief. Minder dan een meter is welkom maar als het nabijheidspunt van het objectief verder weg ligt moet dat. Harde randvoorwaarde is dat je scherp kunt stellen. (en het statief hoeft natuurlijk niet óók op tafel te staan.)

Vervolgens proberen we de pagina volledig in beeld te brengen. Hierbij moet je er rekening mee houden dat door de perspectivische vertekening de bovenkant kleiner is dan de onderkant. De pagina midden in het beeld krijgen lukt dus niet aangezien het focuspunt - het midden van de testafbeelding - zich dan niet midden in het beeld bevind. Onderdruk ook de neiging de camera te kantelen. Voor wat we willen onderzoeken is dit niet van belang. Vervolgens stellen we scherp op de middelste zwarte balk.

Voor degene die uit de losse hand fotografeert is er een globale vorm van een grijs vierkant. Op de testpagina is dit overduidelijk een rechthoek, maar onder een hoek van 45 graden moet het er ongeveer uitzien als een vierkant en de twee diagonalen moeten eruit zien alsof ze haaks op elkaar staan. Het hoeft niet heel nauwkeurig maar je moet wel ongeveer in de juiste hoek zitten (sorry voor de woordgrap).
Als alles klopt maak je de eerste foto. Maak er gelijk twee zodat je eventuele 'camera shake' kunt herkennen en niet direct enge conclusies trekt. Als je het goed gedaan hebt lijkt het plaatje op de vorige foto. Het is essentieel dat de woorden 'BACK' en 'FRONT' niet scherp zijn. Als dat wel zo is heb je het diafragma niet juist ingesteld of staat de camera te ver van de testpagina. Het woord 'FRONT' moet eigenlijk buiten het scherpstelbereik van de camera liggen en kan dus nooit scherp zijn.
Als de teksten 'Focus here' en 'This text should be sharp' ook niet scherp zijn, maar andere delen van de foto wel, dan ben je goed bezig geweest. Voor de zekerheid nog een foto van dat wat je in de zoeker zou moeten zien.

Merk op dat in dit geval de teksten niet scherp zijn maar de focus wel op de juiste plek plaats vindt. Dat is namelijk precies waar deze hele exercitie om draait. Nu is het moment gekomen om even goed op te letten. Deze testpagina is niet gemaakt om de beeldkwaliteit van je objectief te testen. Het feit dat je de afbeelding onder een hoek van 45 graden, met open diafragma en op extreem korte voorwerpafstand, fotografeert introduceert allerlei problemen die geen deel uitmaken van de test. Wat deze test je laat zien is hoe de scherptediepteverdeling er bij staat. Bovendien mag je verwachten dat de tekst waar je op scherp stelt dat ook daadwerkelijk is. We zijn dan ook niet klaar voordat we dat geregeld hebben. Het kan zijn dat daar een bezoekje aan de fotovakhandel tussen zit. Laten we eerst maar eens kijken wat onze nieuwe foto heeft opgeleverd.

Ik heb hier twee delen naast elkaar gezet. Het backgedeelte links en het front-gedeelte rechts. We zien in het linker deel dat de 20mm scherper is dan de 2 mm en dat bij 70mm we nog steeds een scherp beeld hebben. Op het rechterdeel zien we echter dat de 2 mm al niet heel scherp is en dat rond de 30mm de scherpte echt verdwijnt. Het verschil van de beide teksten '60mm' is significant. Nou heb ik doelbewust voor deze testopname gekozen vanwege het verschijnsel back focus waar hier duidelijk sprake van is. De kern van het probleem is dat de tekst waar we op hebben scherpgesteld niet scherp is EN andere punten wel.
Waarschuwing: De meeste camera's hebben een milde vorm van back focus. Bij het fotograferen van mensen komt het namelijk meer dan eens voor dat de camera scherp stelt op de neus. Als de camera geen lichte vorm van back focus zou hebben zouden er bij geringe scherptediepte al snel tekenen van onscherpte op het hoofd of gezicht te zien zijn. De neus is dan scherp maar de oren niet meer.

Tot zover het vaststellen van Backfocus. Het komt vaker voor dan je denkt en de gebruikte opnamen zijn voorbeelden van daadwerkelijke problemen en geen 'ingestelde backfocus' om het pricipe te laten zien. Nogmaals, in normale foto's en met een enigzins geknepen diafrgama vind je niets van deze problemen terug, maar onscherp is en blijft onscherp en je wil toch dat je autofocus werkt zoals het je beloofd is.

Download testcard